પીએમઇન્ડિયા

સિયાવર રામચંદ્ર કી જય!

સિયાવર રામચંદ્ર કી જય!

જય સિયારામ!

ઉત્તર પ્રદેશના રાજ્યપાલ આનંદીબેન પટેલ, રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘના પરમ પૂજનીય સરસંઘચાલક ડો. મોહન ભાગવતજી, ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્યમંત્રી યોગી આદિત્યનાથજી, શ્રી રામ જન્મભૂમિ તીર્થ ક્ષેત્ર ટ્રસ્ટના અધ્યક્ષ પૂજ્ય મહંત નૃત્ય ગોપાલ દાસજી, પૂજ્ય સંત સમાજ, અહીં પધારેલા તમામ ભક્તગણ, દેશ અને દુનિયામાંથી આ ઐતિહાસિક ક્ષણના સાક્ષી બની રહેલા કરોડો રામભક્ત, દેવીઓ અને સજ્જનો!

આજે અયોધ્યા નગરી ભારતની સાંસ્કૃતિક ચેતનાના એક વધુ ઉત્કર્ષ બિંદુની સાક્ષી બની રહી છે. આજે સંપૂર્ણ ભારત, સંપૂર્ણ વિશ્વ, રામમય છે. દરેક રામભક્તના હૃદયમાં અદ્વિતીય સંતોષ છે, અસીમ કૃતજ્ઞતા છે, અપાર અલૌકિક આનંદ છે. સદીઓના ઘા ભરાઈ રહ્યા છે, સદીઓની વેદના આજે વિરામ પામી રહી છે, સદીઓનો સંકલ્પ આજે સિદ્ધિને પ્રાપ્ત થઈ રહ્યો છે. આજે તે યજ્ઞની પૂર્ણાહુતિ છે, જેની અગ્નિ 500 વર્ષ સુધી પ્રજ્વલિત રહી. જે યજ્ઞ એક પળ પણ આસ્થાથી ડગ્યો નહીં, એક પળ પણ વિશ્વાસ તૂટ્યો નહીં. આજે, ભગવાન શ્રી રામના ગર્ભગૃહની અનંત ઊર્જા, શ્રી રામ પરિવારનો દિવ્ય પ્રતાપ, આ ધર્મ ધ્વજાના રૂપમાં, આ દિવ્યતમ, ભવ્યતમ મંદિરમાં પ્રતિષ્ઠાપિત થયો છે.

અને સાથીઓ,

આ ધર્મ ધ્વજા ફક્ત એક ધ્વજા નથી, તે ભારતીય સભ્યતાના પુનર્જાગરણનો ધ્વજ છે. તેનો કેસરી રંગ, તેના પર રચાયેલી સૂર્યવંશની ખ્યાતિ, વર્ણિત ઓમ્ શબ્દ અને અંકિત કોવિદાર વૃક્ષ રામ રાજ્યની કીર્તિને પ્રતિબિંબિત કરે છે. આ ધ્વજ સંકલ્પ છે, આ ધ્વજ સફળતા છે. આ ધ્વજ સંઘર્ષથી સર્જનની ગાથા છે, આ ધ્વજ સદીઓથી ચાલી આવતા સ્વપ્નોનું સાકાર સ્વરૂપ છે. આ ધ્વજ સંતોના આધ્યાત્મિક અભ્યાસ અને સમાજની ભાગીદારીનો અર્થપૂર્ણ પરાકાષ્ઠા છે.

સાથીઓ, આવનારી સદીઓ અને સહસ્ર-શતાબ્દીઓ સુધી, આ ધર્મ ધ્વજ પ્રભુ રામના આદર્શો અને સિદ્ધાંતોનો ઉદ્ઘોષ કરશે. આ ધર્મ ધ્વજ આહ્વાન કરશે- સત્યમેવ જયતે નાનૃતં! એટલે કે, જીત સત્યની જ થાય છે, અસત્યની નહીં. આ ધર્મ ધ્વજ ઉદ્ઘોષ કરશે- સત્યમ્-એકપદં બ્રહ્મ સત્યે ધર્મઃ પ્રતિષ્ઠિતઃ। અર્થાત્, સત્ય જ બ્રહ્મનું સ્વરૂપ છે, સત્યમાં જ ધર્મ સ્થાપિત છે. આ ધર્મ ધ્વજ પ્રેરણા બનશે- પ્રાણ જાએ પર વચન ન જાહીં। અર્થાત્, જે કહેવાય, તે જ કરવામાં આવે. આ ધર્મ ધ્વજ સંદેશ આપશે- કર્મ પ્રધાન વિશ્વ રચિ રાખા! અર્થાત્, વિશ્વમાં કર્મ અને કર્તવ્યની પ્રધાનતા હો. આ ધર્મ ધ્વજ કામના કરશે- બૈર ન બિગ્રહ આસ ન ત્રાસા। સુખમય તાહિ સદા સબ આસા॥ એટલે કે, ભેદભાવ, પીડા-પરેશાનીથી મુક્તિ, સમાજમાં શાંતિ અને સુખ હો. આ ધર્મ ધ્વજ આપણને સંકલ્પિત કરશે- નહિં દરિદ્ર કોઉ દુખી ન દીના। એટલે કે, આપણે એવો સમાજ બનાવીએ, જ્યાં ગરીબી ન હોય, કોઈ દુઃખી કે લાચાર ન હોય.

સાથીઓ,

આપણા ગ્રંથોમાં કહેવાયું છે- આરોપિતં ધ્વજં દૃષ્ટ્વા, યે અભિનન્દન્તિ ધાર્મિકાઃ। તે અપિ સર્વે પ્રમુચ્યન્તે, મહા પાતક કોટિભિઃ॥ એટલે કે, જે લોકો કોઈ કારણસર મંદિર આવી શકતા નથી, અને દૂરથી મંદિરના ધ્વજને પ્રણામ કરી લે છે, તેમને પણ તેટલું જ પુણ્ય મળી જાય છે.

સાથીઓ, આ ધર્મ ધ્વજ પણ આ મંદિરના ધ્યેયનું પ્રતીક છે. આ ધ્વજ દૂરથી જ રામલલ્લાની જન્મભૂમિના દર્શન કરાવશે. અને, યુગો-યુગો સુધી પ્રભુ શ્રી રામના આદેશો અને પ્રેરણાઓને માનવ માત્ર સુધી પહોંચાડશે.

સાથીઓ,

હું સંપૂર્ણ વિશ્વના કરોડો રામભક્તોને આ અવિસ્મરણીય ક્ષણની, આ અદ્વિતીય અવસરની હાર્દિક શુભકામનાઓ આપું છું. હું આજે તે તમામ ભક્તોને પણ પ્રણામ કરું છું, દરેક એવા દાતાનો પણ આભાર વ્યક્ત કરું છું, જેમણે રામ મંદિર નિર્માણ માટે પોતાનો સહયોગ આપ્યો. હું રામ મંદિરના નિર્માણ સાથે જોડાયેલા દરેક શ્રમવીર, દરેક કારીગર, દરેક યોજનાકાર, દરેક વાસ્તુકાર, તમામનું અભિનંદન આપું છું.

સાથીઓ,

અયોધ્યા તે ભૂમિ છે, જ્યાં આદર્શ, આચરણમાં બદલાય છે. આ જ તે નગરી છે, જ્યાંથી શ્રી રામે પોતાનો જીવન-પથ શરૂ કર્યો હતો. આ જ અયોધ્યાએ સંસારને જણાવ્યું કે એક વ્યક્તિ કેવી રીતે સમાજની શક્તિથી, તેના સંસ્કારોથી, પુરુષોત્તમ બને છે. જ્યારે શ્રી રામ અયોધ્યાથી વનવાસ ગયા, તો તેઓ યુવરાજ રામ હતા, પરંતુ જ્યારે પાછા ફર્યા, તો મર્યાદા પુરુષોત્તમ બનીને આવ્યા. અને તેમના મર્યાદા પુરુષોત્તમ બનવામાં મહર્ષિ વશિષ્ઠનું જ્ઞાન, મહર્ષિ વિશ્વામિત્રની દીક્ષા, મહર્ષિ અગસ્ત્યનું માર્ગદર્શન, નિષાદરાજની મિત્રતા, માં શબરીની મમતા, ભક્ત હનુમાનનું સમર્પણ, આ બધાની, અસંખ્ય એવા લોકોની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા રહી છે.

સાથીઓ,

વિકસિત ભારત બનાવવા માટે પણ સમાજની આવી જ સામૂહિક શક્તિની આવશ્યકતા છે. મને ખૂબ ખુશી છે કે રામ મંદિરનું આ દિવ્ય પ્રાંગણ, ભારતના સામૂહિક સામર્થ્યની પણ ચેતના સ્થળી બની રહ્યું છે. અહીં સપ્તમંદિર બન્યા છે. અહીં માતા શબરીનું મંદિર બન્યું છે, જે જનજાતીય સમાજના પ્રેમભાવ અને આતિથ્ય પરંપરાની પ્રતિમૂર્તિ છે. અહીં નિષાદરાજનું મંદિર બન્યું છે, આ તે મિત્રતાનું સાક્ષી છે, જે સાધનને નહીં, સાધ્યને, તેની ભાવનાને પૂજે છે. અહીં એક જ સ્થાન પર માતા અહલ્યા, મહર્ષિ વાલ્મીકિ, મહર્ષિ વશિષ્ઠ, મહર્ષિ વિશ્વામિત્ર, મહર્ષિ અગસ્ત્ય, અને સંત તુલસીદાસ છે. રામલલ્લાની સાથે-સાથે આ તમામ ઋષિઓના દર્શન પણ અહીં જ થાય છે. અહીં જટાયુજી અને ખિસકોલીની મૂર્તિઓ પણ છે, જે મોટા સંકલ્પોની સિદ્ધિ માટે દરેક નાનામાં નાના પ્રયાસના મહત્વને દેખાડે છે. હું આજે દરેક દેશવાસીને કહીશ કે તે જ્યારે પણ રામ મંદિર આવે, તો સપ્ત મંદિરના દર્શન પણ અવશ્ય કરે. આ મંદિર આપણી આસ્થાની સાથે-સાથે, મિત્રતા, કર્તવ્ય અને સામાજિક સદ્ભાવના મૂલ્યોને પણ શક્તિ આપે છે.

સાથીઓ,

આપણે સૌ જાણીએ છીએ, આપણા રામ ભેદથી નહીં, ભાવથી જોડાય છે. તેમના માટે વ્યક્તિનું કુળ નહીં, તેની ભક્તિ મહત્વપૂર્ણ છે. તેમને વંશ નહીં, મૂલ્ય પ્રિય છે. તેમને શક્તિ નહીં, સહયોગ મહાન લાગે છે. આજે આપણે પણ તે જ ભાવનાથી આગળ વધી રહ્યા છીએ. છેલ્લા 11 વર્ષોમાં, મહિલા, દલિત, પછાત, અતિ-પછાત, આદિવાસી, વંચિત, કિસાન, શ્રમિક, યુવા, દરેક વર્ગને વિકાસના કેન્દ્રમાં રાખવામાં આવ્યો છે. જ્યારે દેશનો દરેક વ્યક્તિ, દરેક વર્ગ, દરેક ક્ષેત્ર સશક્ત થશે, ત્યારે સંકલ્પની સિદ્ધિમાં સૌનો પ્રયાસ લાગશે. અને સૌના પ્રયાસથી જ 2047, જ્યારે દેશ આઝાદીના 100 વર્ષ ઉજવશે, આપણને 2047 સુધી વિકસિત ભારતનું નિર્માણ કરવું જ પડશે.

સાથીઓ,

રામલલ્લાની પ્રાણ પ્રતિષ્ઠાના ઐતિહાસિક અવસર પર, મેં રામથી રાષ્ટ્રના સંકલ્પની ચર્ચા કરી હતી. મેં કહ્યું હતું કે આપણે આવનારા એક હજાર વર્ષો માટે ભારતનો પાયો મજબૂત કરવો છે. આપણે યાદ રાખવું છે, જે ફક્ત વર્તમાનનું વિચારે છે, તે આવનારી પેઢીઓ સાથે અન્યાય કરે છે. આપણે વર્તમાનની સાથે-સાથે ભાવિ પેઢીઓ વિશે પણ વિચારવું છે. કારણ કે, આપણે જ્યારે નહોતા, આ દેશ ત્યારે પણ હતો, જ્યારે આપણે નહીં રહીએ, આ દેશ ત્યારે પણ રહેશે. આપણે એક જીવંત સમાજ છીએ, આપણે દૂરદૃષ્ટિની સાથે જ કામ કરવું પડશે. આપણે આવનારા દાયકાઓ, આવનારી સદીઓને ધ્યાનમાં રાખવું જ પડશે.

અને મિત્રો,

આ માટે આપણે ભગવાન રામ પાસેથી પણ શીખવું પડશે. આપણે તેમના વ્યક્તિત્વને સમજવું પડશે, આપણે તેમના વર્તનને આત્મસાત કરવું પડશે, આપણે યાદ રાખવું પડશે કે, રામ એટલે આદર્શ, રામ એટલે ગૌરવ, રામ એટલે જીવનનું સર્વોચ્ચ ચારિત્ર્ય. રામ એટલે સત્ય અને બહાદુરીનો સંગમ, “દિવ્યગુણૈ: શક્રસમો રામ: સત્યપરક્રમૈ.” રામ એટલે ધર્મના માર્ગે ચાલતું વ્યક્તિત્વ, “રામ: સત્પુરુષો લોકે સત્ય: સત્યપરાયણૈ:.” રામ એટલે જનતાના સુખને સર્વોચ્ચ રાખવું, પ્રજા સુખત્વે ચંદ્રસ્ય. રામ એટલે ધીરજ અને ક્ષમાની નદી “વસુધાયઃ ક્ષમાગુણૈ:” રામ એટલે જ્ઞાન અને શાણપણનું શિખર, બુદ્ધ અથવા બૃહસ્પતે: તુલ્યઃ. રામ એટલે કોમળતામાં દૃઢતા, “મૃદુપૂર્વાન ચ ભાષ્ટે.” રામ એટલે કૃતજ્ઞતાનું સર્વોચ્ચ ઉદાહરણ, “કદચન નોપકરેણ, કૃતિનૈકેન તુષ્યતિ.” રામનો અર્થ છે – શ્રેષ્ઠ કંપનીની પસંદગી, શીલ વૃધ્ધાયઃ જ્ઞાન વૃધ્ધાયઃ વાયો વૃધ્ધાયઃ ચ સજ્જનાઃ. રામનો અર્થ છે- નમ્રતામાં મહાન શક્તિ, વીર્યવન ચ વીર્યેન, મહાતા સ્વેન વિસ્મિતઃ. રામનો અર્થ થાય છે સત્યનો અચળ નિશ્ચય, “ના ચા અન્રિત કથો વિધાન.” રામ એટલે સભાન, શિસ્તબદ્ધ અને પ્રામાણિક મન, “નિસ્તાન્દ્રિઃ અપ્રમત્તઃ ચ, સ્વ દોષ પર દોષ વિત્.”

સાથીઓ,

રામ માત્ર એક વ્યક્તિ નહીં, રામ એક મૂલ્ય છે, એક મર્યાદા છે, એક દિશા છે. જો ભારતને વર્ષ 2047 સુધી વિકસિત બનાવવું છે, જો સમાજને સામર્થ્યવાન બનાવવો છે, તો આપણે આપણા ભીતર “રામ”ને જગાડવો પડશે. આપણે આપણા ભીતરના રામની પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા કરવી પડશે, અને આ સંકલ્પ માટે આજથી સારો દિવસ બીજો શું હોઈ શકે?

સાથીઓ,

25 નવેમ્બરનો આ ઐતિહાસિક દિવસ પોતાની વિરાસત પર ગર્વની એક વધુ અદ્ભુત ક્ષણ લઈને આવ્યો છે. તેનું કારણ છે, ધર્મધ્વજા પર અંકિત- કોવિદાર વૃક્ષ. આ કોવિદાર વૃક્ષ આ વાતનું ઉદાહરણ છે કે જ્યારે આપણે આપણા મૂળથી કપાઈ જઈએ છીએ, તો આપણું વૈભવ ઇતિહાસના પાનામાં દબાઈ જાય છે.

સાથીઓ,

જ્યારે ભરત પોતાની સેના સાથે ચિત્રકૂટ પહોંચ્યા, તો લક્ષ્મણે દૂરથી જ અયોધ્યાની સેનાને ઓળખી લીધી. આ કેવી રીતે થયું, તેનું વર્ણન વાલ્મીકિ જીએ કર્યું છે, અને વાલ્મીકિ જીએ શું વર્ણન કર્યું છે, તેમણે કહ્યું છે – વિરાજતિ ઉદ્ગત સ્કન્ધમ્, કોવિદાર ધ્વજઃ રથે।। લક્ષ્મણ કહે છે— “હે રામ, સામે જે તેજસ્વી પ્રકાશમાં વિશાળ વૃક્ષ જેવો ધ્વજ દેખાઈ રહ્યો છે, તે જ અયોધ્યાની સેનાનો ધ્વજ છે, તેના પર કોવિદારનું શુભ ચિહ્ન અંકિત છે.”

સાથીઓ,

આજે જ્યારે રામ મંદિરના પ્રાંગણમાં કોવિદાર ફરીથી પ્રતિષ્ઠિત થઈ રહ્યો છે, તે ફક્ત એક વૃક્ષની વાપસી નથી, તે આપણી સ્મૃતિની વાપસી છે, આપણી અસ્મિતાનું પુનરાગમન છે, આપણી સ્વાભિમાની સભ્યતાનું પુનરાગમન છે. કોવિદાર વૃક્ષ આપણને યાદ અપાવે છે કે જ્યારે આપણે આપણી ઓળખ ભૂલીએ છીએ, તો આપણે સ્વયંને ગુમાવી દઈએ છીએ. અને જ્યારે ઓળખ પાછી ફરે છે, તો રાષ્ટ્રનો આત્મવિશ્વાસ પણ પાછો ફરે છે. અને તેથી હું કહું છું, જો દેશને પ્રગતિ કરવી હોય, તો તેને તેના વારસા પર ગર્વ હોવો જોઈએ.

સાથીઓ,

પોતાની વિરાસત પર ગર્વની સાથે-સાથે, એક વધુ વાત પણ મહત્વપૂર્ણ છે, અને તે છે- ગુલામીની માનસિકતાથી પૂરી રીતે મુક્તિ. આજથી 190 વર્ષ પહેલાં, 190 વર્ષ પહેલાં, વર્ષ 1835માં મેકોલે નામના એક અંગ્રેજે ભારતને પોતાના મૂળથી ઉખેડવાના બીજ રોપ્યા હતા. મેકોલેએ ભારતમાં માનસિક ગુલામીનો પાયો નાખ્યો. દસ વર્ષ પછી, એટલે કે 2035માં તે અપવિત્ર ઘટનાને 200 વર્ષ પૂરા થઈ રહ્યા છે. થોડા દિવસ પહેલાં જ મેં એક કાર્યક્રમમાં આગ્રહ કર્યો હતો કે આપણે આવનારા દસ વર્ષો સુધી, તે દસ વર્ષોનો લક્ષ્ય લઈને ચાલવાનું છે કે ભારતને ગુલામીની માનસિકતાથી મુક્ત કરીને રહીશું.

સાથીઓ,

સૌથી મોટું દુર્ભાગ્ય એ છે કે મેકોલેએ જે કંઈ વિચાર્યું હતું, તેનો પ્રભાવ ઘણો વ્યાપક થયો. આપણને આઝાદી મળી, પરંતુ હીન ભાવનાથી મુક્તિ ન મળી. આપણા અહીં એક વિકાર આવી ગયો કે વિદેશની દરેક વસ્તુ, દરેક વ્યવસ્થા સારી છે, અને જે આપણી પોતાની વસ્તુઓ છે, તેમાં ખામી જ ખામી છે.

સાથીઓ,

ગુલામીની આ માનસિકતા જ સતત સ્થાપિત કરી રહી છે કે આપણે લોકશાહી વિદેશોમાંથી લીધી, એવું કહેવામાં આવતું હતું કે આપણું બંધારણ પણ વિદેશોથી પ્રેરિત છે, જ્યારે સાચું એ છે કે ભારત લોકતંત્રની જનની છે, Mother of Democracy છે, લોકતંત્ર આપણા DNAમાં છે.

સાથીઓ,

જો તમે તમિલનાડુ જશો, તો તમિલનાડુના ઉત્તર ભાગમાં ઉત્તિરમેરૂર ગામ છે. ત્યાં હજારો વર્ષ પહેલાંનો એક શિલાલેખ છે. તેમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે તે કાળખંડમાં પણ કેવી રીતે લોકતાંત્રિક રીતે શાસન વ્યવસ્થા ચાલતી હતી, લોકો કેવી રીતે સરકાર ચૂંટતા હતા. પણ આપણા અહીં તો મેગ્ના કાર્ટાની પ્રશંસાનો જ ચલણ રહ્યો. આપણા અહીં ભગવાન બસવન્ના, તેમના અનુભવ મંટપાની જાણકારી પણ સીમિત રાખવામાં આવી. અનુભવ મંટપા એટલે કે, જ્યાં સામાજિક, ધાર્મિક, આર્થિક વિષયો પર સાર્વજનિક ચર્ચા થતી હતી. જ્યાં સામૂહિક સહમતિથી નિર્ણય લેવાતા હતા. પણ ગુલામીની માનસિકતાને કારણે, આ ભારતની કેટલીયે પેઢીઓને આ જાણકારીથી પણ વંચિત રાખવામાં આવી.

સાથીઓ,

આપણી વ્યવસ્થાના દરેક ખૂણામાં ગુલામીની આ માનસિકતાએ ડેરા નાખ્યો હતો. તમે યાદ કરો, ભારતીય નૌસેનાનો ધ્વજ, સદીઓ સુધી તે ધ્વજ પર એવા પ્રતીકો બન્યા રહ્યા, જેનો આપણી સભ્યતા, આપણી શક્તિ, આપણી વિરાસત સાથે કોઈ સંબંધ નહોતો. હવે આપણે નૌસેનાના ધ્વજમાંથી ગુલામીના દરેક પ્રતીકને હટાવ્યા છે. આપણે છત્રપતિ શિવાજી મહારાજની વિરાસતને સ્થાપિત કરી છે. અને આ માત્ર એક ડિઝાઇનમાં ફેરફાર ન થયો, આ માનસિકતા બદલવાની પળ હતી. આ તે ઘોષણા હતી કે ભારત હવે પોતાની શક્તિ, પોતાના પ્રતીકોથી પરિભાષિત કરશે, ન કે કોઈ બીજાની વિરાસતથી.

અને સાથીઓ,

આ જ પરિવર્તન આજે અયોધ્યામાં પણ દેખાઈ રહ્યું છે.

સાથીઓ,

આ ગુલામીની માનસિકતા જ છે, જેણે આટલા વર્ષો સુધી રામત્વને નકાર્યું છે. ભગવાન રામ, પોતે એક વેલ્યુ સિસ્ટમ છે. ઓરછાના રાજા રામથી લઈને, રામેશ્વરમના ભક્ત રામ સુધી, અને શબરીના પ્રભુ રામથી લઈને, મિથિલાના પાહુન રામજી સુધી, ભારતના દરેક ઘરમાં, દરેક ભારતીયના મનમાં, અને ભારતવર્ષના દરેક કણ-કણમાં રામ છે. પણ ગુલામીની માનસિકતા એટલી હાવી થઈ ગઈ કે પ્રભુ રામને પણ કાલ્પનિક જાહેર કરવામાં આવવા લાગ્યા.

સાથીઓ,

જો આપણે નક્કી કરી લઈએ, આવતા દસ વર્ષમાં માનસિક ગુલામીથી પૂરી રીતે મુક્તિ મેળવી લેશું, અને ત્યારે જઈને, ત્યારે જઈને એવી જ્વાળા પ્રજ્વલિત થશે, એવો આત્મવિશ્વાસ વધશે કે 2047 સુધી વિકસિત ભારતનું સ્વપ્ન પૂરું થવાથી ભારતને કોઈ રોકી નહીં શકે. આવનારા એક હજાર વર્ષ માટે ભારતનો પાયો ત્યારે જ સશક્ત થશે, જ્યારે મેકોલેના ગુલામીના પ્રોજેક્ટને આપણે આવતા 10 વર્ષમાં પૂરી રીતે ધ્વસ્ત કરીને દેખાડી દઈશું.

સાથીઓ,

અયોધ્યા ધામમાં રામલલ્લાનું મંદિર પરિસર ભવ્યથી ભવ્યતમ થઈ રહ્યું છે, અને સાથે જ અયોધ્યાને સજાવવાનું કામ સતત ચાલુ છે. આજે અયોધ્યા ફરીથી તે નગરી બની રહી છે, જે દુનિયા માટે ઉદાહરણ બનશે. ત્રેતા યુગની અયોધ્યાએ માનવતાને નીતિ આપી, 21મી સદીની અયોધ્યા માનવતાને વિકાસનું નવું મોડેલ આપી રહી છે. ત્યારે અયોધ્યા મર્યાદાનું કેન્દ્ર હતું, હવે અયોધ્યા વિકસિત ભારતનું મેરુદંડ બનીને ઉભરી રહ્યું છે.

સાથીઓ,

ભવિષ્યના અયોધ્યામાં પૌરાણિકતા અને નૂતનતાનો સંગમ હશે. સરયૂ જીની અમૃત ધારા અને વિકાસની ધારા, એક સાથે વહેશે. અહીં આધ્યાત્મ અને આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ, બંનેનો તાલમેલ દેખાશે. રામ પથ, ભક્તિ પથ અને જન્મભૂમિ પથથી નવી અયોધ્યાના દર્શન થાય છે. અયોધ્યામાં ભવ્ય એરપોર્ટ છે, અયોધ્યામાં આજે શાનદાર રેલવે સ્ટેશન છે. વંદે ભારત અને અમૃત ભારત એક્સપ્રેસ જેવી ટ્રેનો અયોધ્યાને બાકી દેશથી જોડી રહી છે. અયોધ્યાના લોકોને સુવિધાઓ મળે, તેમના જીવનમાં સમૃદ્ધિ આવે, તેના માટે નિરંતર કામ ચાલી રહ્યું છે.

સાથીઓ,

પ્રતિષ્ઠા સમારોહ પછી, આશરે 45 કરોડ ભક્તોએ આ સ્થળની મુલાકાત લીધી છે. આ તે પવિત્ર ભૂમિ છે જ્યાં 450 મિલિયન લોકોએ ચરણ રજ કર્યા છે. આનાથી અયોધ્યા અને તેની આસપાસના વિસ્તારોના લોકો માટે આર્થિક પરિવર્તન આવ્યું છે અને આવકમાં વધારો થયો છે. એક સમયે વિકાસમાં પાછળ રહેતું અયોધ્યા શહેર આજે ઉત્તર પ્રદેશના અગ્રણી શહેરોમાંનું એક બની રહ્યું છે.

સાથીઓ,

21મી સદીનો આવનારો સમય ખૂબ મહત્વપૂર્ણ છે. આઝાદી પછીના 70 વર્ષમાં ભારત, 70 વર્ષમાં ભારત વિશ્વની 11મી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા બન્યું, 70 વર્ષમાં 11મી. પણ છેલ્લા 11 વર્ષમાં જ ભારત વિશ્વની પાંચમી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા બની ચૂક્યું છે. અને તે દિવસ દૂર નથી, જ્યારે ભારત વિશ્વની ત્રીજી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા પણ બની જશે. આવનારો સમય નવા અવસરોનો છે, નવી સંભાવનાઓનો છે. અને આ મહત્વપૂર્ણ કાળખંડમાં પણ ભગવાન રામના વિચાર જ આપણી પ્રેરણા બનશે. જ્યારે શ્રી રામની સામે રાવણ વિજય જેવું વિશાળ લક્ષ્ય હતું, ત્યારે તેમણે કહ્યું હતું-

સૌરજ ધીરજ તેહિ રથ ચાકા। સત્ય સીલ દૃઢ ધ્વજા પતાકા।। બલ બિબેક દમ પરહિત ઘોરે। છમા કૃપા સમતા રજુ જોરે।।

એટલે કે, રાવણ પર વિજય મેળવવા માટે જે રથ જોઈએ, શૌર્ય અને ધૈર્ય તેના રથ છે. તેની ધ્વજા સત્ય અને સારા આચરણની છે. બળ, વિવેક, સંયમ અને પરોપકાર આ રથના ઘોડા છે. લગામના રૂપમાં ક્ષમા, દયા અને સમતા છે, જે રથને સાચી દિશામાં રાખે છે.

સાથીઓ, વિકસિત ભારતની યાત્રાને ગતિ આપવા માટે આવો જ રથ જોઈએ, એવો રથ જેના પૈડાં શૌર્ય અને ધૈર્ય હોય. એટલે કે પડકારોથી ટકરાવવાની હિંમત પણ હોય, અને પરિણામ આવે ત્યાં સુધી દૃઢતાથી ટકેલા રહેવાની ધીરજ પણ હોય. એવો રથ, જેની ધ્વજા સત્ય અને સર્વોચ્ચ આચરણ હોય, એટલે કે નીતિ, નિયત અને નૈતિકતાથી સમજૂતી ક્યારેય ન હોય. એવો રથ, જેના ઘોડા બળ, વિવેક, સંયમ અને પરોપકાર હોય, એટલે કે શક્તિ પણ હોય, બુદ્ધિ પણ હોય, અનુશાસન પણ હોય અને બીજાના હિતનો ભાવ પણ હોય. એવો રથ, જેની લગામ ક્ષમા, કરુણા અને સમભાવ હોય, એટલે કે જ્યાં સફળતાનો અહંકાર નહીં, અને નિષ્ફળતામાં પણ બીજા પ્રત્યે આદર જળવાઈ રહે. અને તેથી હું આદરપૂર્વક કહું છું, આ ક્ષણ ખભેથી ખભા મિલાવવાનો છે, આ ક્ષણ ગતિ વધારવાનો છે. આપણે તે ભારત બનાવવાનું છે, જે રામરાજ્યથી પ્રેરિત હોય. અને આ ત્યારે જ શક્ય છે, જ્યારે સ્વયંહિત પહેલાં, દેશહિત હશે. જ્યારે રાષ્ટ્રહિત સર્વોપરી રહેશે. એક વાર ફરી આપ સૌને ખૂબ-ખૂબ શુભકામનાઓ આપું છું.

જય સિયારામ!

જય સિયારામ!

જય સિયારામ!

SM/BS/GP/JD